Kako se odnositi prema AfD-u?. COSMO bosanski/hrvatski/srpski. 23.01.2024. 26:03 Min.. Verfügbar bis 22.01.2025. COSMO. Von Nenad Kreizer.
Kako se odnositi prema AfD-u?
Stand: 23.01.2024, 18:07 Uhr
Nenad Kreizer, Filip Slavković, Boris Rabrenović
Njemačka je u šoku nakon sastanka krajnje desnice na kojem su sudjelovali i predstavnici AfD-a, ali i konzervativnog krila CDU-a i na kojem se raspravljalo o protjerivanju stranaca. Protiv AfD-a je posljednjih tjedana stotine tisuća građana izišlo na ulice kako bi podiglo glas protiv ekstremizma. No kako se odnositi prema stranci koja uživa podršku preko 20 posto građana? O tomu u ovom izdanju podcasta razgovaramo sa zagrebačkim politologom i stručnjakom za europsku desnicu Tihomirom Cipekom.
20 do 25 posto na saveznoj razini i do 35 posto u saveznim pokrajinama na istoku zemlje u kojima se ove godine održavaju lokalni izbori. To su vrijednosti koje trenutno uživa Alternativa za Njemačku (AfD) stranka koja je započela kao stranka kritičara zajedničke valute eura da bi potom gotovo nestala na scene i naposljetku uskrsnula nakon izbjegličke krize 2015/2016.
Da podsjetimo, na posljednjim izborima za Bundestag AfD je osvojio 10 posto glasova što je tada za mnoge bio veliki šok. No danas, dvije i pol godine kasnije, AfD je na vrhuncu moći s vrijednostima o kojima tada nitko nije ni sanjao. Stranci nisu naškodili ni napisi medija o sudjelovanju visokorangiranih članova ove stranke na jednom skupu krajnje desnice u Potsdamu na kojoj se najozibljnije raspravljalo o protjerivanju svih stranaca iz Njemačke bez obzira na porijeklo boravišni status ili društveni položaj. Nakon ovog otkrića AfD-u je popularnost čak i porasla.
Na ovom spornom sastanku nisu bili samo predstavnici krajnje desnice, poput čelnih pripadnika tzv. identitetskog pokreta i AfD-a, nego i članovi Kršćansko-demokratske unije (CDU) i to pripadnici tvrdog konzervativnog krila, tzv. Unije vrijednosti, Werteunion.
No AfD će uskoro dobiti društvo: istaknuti predstavnici Werteunion, kojima je na čelu sporni političar Hans-Georg Maaßen, bivši predsednik nemačkog Ureda za zaštitu ustavnog poretka, najavili su odcjepljenje od CDU-a i osnivanje stranke. Isto je već učinila i Sahra Wagenknecht odcijepivši se od stranke Ljevica i zajedno s nekoliko stranačkih kolega osnovala stranku Savez Sahra Wagenknecht.
Za obje stranke analitičari procjenjuju da se bore za sličnu publiku smještenu po svjetonazorima negdje između AfD-a i CDU-a i AfD-a i Ljevice. Svima njima je zajednička izuzetno izražena skepsa prema useljavanju. O kakvim se strankama radi? Mogu li one zaista rascjepkati krajnje desni spektar? i prije svega radi li se o strankama koje djeluju protiv ustavnog poretka?
U Nemačkoj je Savezni ustavni sud na šest godina ukinuo finansiranje iz budžetskih sredstava Nacionalno-demokratske partije Nemačke, NPD, koja je pre pola godine svoje ime promenila u Domovina. Ova partija se od osnivanja smatra neonacističkom i nije dobila više od tri odsto glasova ni na jednim izborima. No, odluka Ustavnog suda u Karlsrueu važna je za mnogo bitniji postupak o kojem se sada diskutuje: zabranu finansiranja ili drugi vid ograničenja rada stranke AfD, Alternativa za Nemačku. Protiv stranke Alternative für Deutschland već deset dana protestuje stotine hiljada građana. Razvoj događa prati Filip Slavković.
Filipe, šta se dešava u vezi s AfD-om?
Alternativa za Nemačku već mesecima se u svim anketama kotira bolje od svih ostalih partija sem Hrišćansko-demokratske Unije. Na standardno pitanje „Za koga biste glasali kada bi u nedelju bili izbori za savezni parlament“ prošle sedmice je 30 odsto upitanih odgovorilo CDU a 22 procenta je reklo AfD. Vladajuća semafor-koalicija u zbiru je imala samo 31 odsto; i to bi Socijaldemokratska partija, SPD, kancelara Olafa Šolca dobila 13 procenata glasova, baš kao i sada manji vladajući Zeleni dok bi najmanji koalicioni partner Liberali, FDP, sa 5 odsto jedva prešao prag za ulazak u Bundestag. Jedina preostala opoziciona stranka Levica sa tri procenta bi bila ispod cenzusa. Dakle, to je, s jedne strane, polazna situacija: AfD je ubedljivo druga po snazi politička opcija u Nemačkoj na početku godine u kojoj se održavaju izbori za parlament Evropske unije u junu i izbori za parlamente tri istočnonemačke savezne zemlje u septembru.
A AfD se smatra strankom ekstremne desnice čiji mnogi članovi imaju rasističke tendencije.
Tako je. Još od osnivanja, Alternativa za Nemačku se nalazi na udaru kritika jer su mnogi njeni osnivači a kasnije svako malo i brojni istaknuti funkcioneri, te posebno često lokalni političari, istupali sa stavovima kojima se relativizuje nacionalsocijalizam ili se ispoljava mržnja prema strancima. Zbog toga su neki od ljudi koji su osnovali AfD istupili iz partije a neki su morali da napuste stranku da se ona ne bi dovodila u vezu sa neonacističkim grupama.
Da li se AfD zaista može nazvati nacističkom?
Teško je doneti takav sud o jednoj političkoj grupaciji koju podržava skoro četvrtina biračkog dela. Nemački pravni sistem takvu kvalifikaciju prema strankama ne poznaje, iako je nacizam kao ideologija naravno zakonom zabranjen već skoro osam decenija. Delovanje partija može da bude okvalifikovano kao protivustavno, ako se stranke zalažu za ideje ili akcije koje su protiv ustavnog poretka zemlje odnosno protiv demokratskog parlamentarnog uređenja, protiv prava ljudi koji u Nemačkoj žive, protiv osnovnih sloboda svih građana ili protiv zaštite manjina. U saveznim zemljama Tiringiji i Saksoniji-Anhaltu te Saksoniji krajem prošle godine tamošnji ogranci Službe za zaštitu ustavnog poretka okvalifikovali su pokrajinske odbore AfD-a kao „provereno ekstremno-desničarske“. Posle četiri godine nadzora i provera doneta je ocena da AfD u ovim trima istočnonemačkim saveznim zemljama ima „protivustavne ciljeve“. To su ocene pokrajinskih ureda Savezne službe zaštite ustavnog poretka, Bundesverfassungsschutz, što je nemačka verzija unutrašnje tajne službe. Ta ocena se smatra signalom politici i sudstvu da analiziraju koja im sredstva stoje na raspolaganju da bi se sprečilo anti-ustavno delovanje.
Ali recimo čitava partija može da bude zabranjena jer je jedan lokalni ogranak ekstremistički?
U opticaju su, upravo ovih dana, brojni predlozi pravnih mera protiv AfD-a. Najoštriji je zaista zahtev da se Alternativi za Nemačku potpuno zabrani delovanje. Pošto je reč o legalnoj partiji, koja je još i snažno zastupljena već u sadašnjem sazivu parlamenta, ta procedura bi morala da bude zaista dobro promišljena, ako je uopšte moguća. Odluku o zabrani neke stranke može da donese Savezni ustavni sud i to na zahtev Saveze vlade, Donjeg ili Gornjeg doma parlamenta, Bundestaga ili Bundesrata. Za to, pak, nije dovoljno samo da partija ima anti-ustavne ideologe nego mora da se dokaže i da se ona aktivno i agresivno bori protiv ustavnog poretka. Ukratko, ustavni stručnjaci ne vide dokaze za tako nešto u sluačaju AfD-a, barem ne dovoljne dokaze i barem za sada. Zato su političari iz vladajućih partija i građanski pravni aktivisti ukazivali na opciju zabrane političkih organizacija koje su bliske AfD-u, npr. tzv. Mlade alternative koja okuplja omladinu AfD-a ali nije deo stranke. Jedna mogućnost je zabrana političkog delovanja pojedinačnim licima za koja postoje dokazi da zastupaju ekstremno-desničarsku ideologiju; to se odnosni na jednog od najpoznatijih političara AfD-a, Bjerna Hekea (Björn Höcke). Zaista ozbiljno se pre svega pretresaju šanse koje bi imao zahtev za zabranu finansiranja AfD-a. Taj zahtev mora da odobri Ustavni sud i značio bi ne samo da partija više ne bi dobijala novac iz državnog budžeta, koji sleduje svim političkim organizacijama srazmerno njihovoj snazi, već recimo i privatne donacije više ne bi mogle da se prikažu u godišnjoj deklaraciji poreza što bi smanjilo želju bogatih donatora da daju novac za AfD jer time ne bi smanjili poreska davanja.
U ovom izdanju našeg podcasta razgovarali smo s politologom Tihomirom Cipekom iz Zagreba koji se specijalizirao za europsku desnicu.
Gospodine Cipek, Njemačka je još uvijek u šoku nakon onog što je procurilo u javnost o sastanku u Potsdamu krajem studenog. Naravno, mediji tu pozivaju neke paralele, Wannsee konferencija i planovi o istrebljavanju, zapravo protjerivanju jednog dijela stanovništva. Kakvu poruku šalju ovakvi susreti ako se zna da su ideje koje se ovdje zastupaju zapravo utopijske. Oni govore o iznajmljivanju nekakvog prostora u Africi kuda će potjerati najmanje dva milijuna ljudi stranog porijekla, stanovnika Njemačke. Koliko zapravo ti susreti imaju ulogu konkretne neke pripreme ili se više obraćaju zapravo potencijalnim biračima koji stoje iza ovakvih ideja?
- Mislim da je zapravo ovo drugo što ste rekli, stvar je za birače ARD a i jasno je da tu nema nekakve realne osnove. Mislim, niti bi to Njemačkoj nešto doprinijelo. Mislim da ta usporedba sa Wannseeom nije dobra. Ona je isto jedno medijsko pretjerivanje rekao bih. Wannsee je poziv na genocid jednog naroda, vrlo izričit i nažalost mislim da je bio vrlo konkretan. Milijuni i milijuni Židova su ubijeni nakon konferencije u Wannseeu. Ovo je više jedna ovako maštarija desnih radikala kako bi oni vodili politiku imigracije, a to je onda sad Vlada iskoristila da zaoštri mjere prema njima i da se sad počne govoriti o zabrani AfD-a, a ne mislim da je to dobro. Ja ne mislim da je dobro da se u demokraciji politički protivnik proglašava neprijateljem.
Koliko uopće ima ta zabrana pred Ustavnim sudom realnih izgleda? Znamo da NPD recimo, da njega nisu zabranili, ali ne iz razloga da ne bi bio protuustavan, nego jednostavno zato jer su suci zaključili da je ta stranka premala da bi uopće imala ikakvog utjecaja. O AfD-u se više ne može govoriti kao o premaloj stranci. To je stranka koja na saveznoj razini ima gotovo četvrtinu birača. Ali koliko zapravo mislite da, u jednoj demokratskoj zemlji gdje su razdvojene te funkcije jurisdikcije, koliko uopće ima ovakav jedan postupak izgleda?
- Pa mislim da zapravo nema izgleda. Vi nemate, osim jednog krila AfD-a koje vodi Björn Höcke, nemate sudskih presuda koje bi ih kompromitirale, a to je stranka koja djeluje u parlamentu. Ja mislim da se tim zabranama ništa ne može postići. S jedne strane, šta sad - oni njih zabrane, pa možda se situacija okrene pa će oni zabraniti druge? Šta ćemo osim toga? Što kaže jedan njemački analitičar s biračima AfD-a, kako ćemo se s njima nositi? To je naprosto jedan udar na dostojanstvo birača AfD-a koji nije i ne mislim da je dobar za demokratsku kulturu. Meni se čini da je upravo obrnuto, to može do kraja zaoštriti te velike duboke rascjepe, vidimo sada, u njemačkom društvu jer naravno politika i AfD-a nastaje u njemačkom društvu. On ne pada nekakvim političkim marketingom odozgora, nego je dio njemačkog društva zabrinut nestankom vrijednosti koje oni zagovaraju.
Upravo neki od bogatih finansijera AfD-a nalaze su se u centru nedavne priče o remigraciji.
Da. Remigracija je izraz koji se koristi u manje ili više rasističkim i šovinističkim krugovima kada se želi opisati strategija za izbacivanje stranaca iz zemlje. U Nemačkoj je 10. januara redakcija istraživačkog medija Korektiv (Correctiv) objavila opsežan tekst o sastanku u jednom hotelu na jezeru u blizini Potsdama, nedaleko od Berlina, na kojem se razmatralo kako se iz Nemačke efikasno mogu proterati nepoželjni stranci. Konkretno su pobrojani svi koji traže azil i druge vrste izbeglica ali i doseljenici sa dozvolama za boravak u Nemačkoj i oni koji su dobili nemačko državljanstvo ukoliko se nisu pokazali dovoljno asimilovanim. Na tom skupu se o remigraciji govorilo kao o projektu koji bi bio sproveden kada na vlast dođe politička partija koja bi projekat usvojila. Jedini politički predstavnici na sastanku bili su iz Alternative za Nemačku, među njima i Roland Hartvig, lični sekretar predsednice stranke Alis Vajdel (Weidel). Skup su organizovala dvojica bogatih Nemaca: Gernot Merig (Mörig), zubar u penziji iz Diseldorfa, i Hans-Kristian Limer (Limmer), investitor u sektoru gastronomije.
To me malo podseća na hapšenje onih tzv. Građana Trećeg Rajha, odnosno Reichsbürger, pred kraj 2022. I tamo je bio neki gastronom a glavi je bio jedan plemić. Ali ovo nema veze s time?
Ono je bio pokušaj, barem se tako tvrdilo, državnog udara. Ovde je reč o kovanju političkih planova za ukidanje osnovnih prava ljudi u Nemačkoj uključujući nemačke državljane. Inače, i ovde je u priču bio uključen čovek s imenom iz carskih vremena, Aleksander fon Bizmark, ali on nije ni rodbinskoj vezi sa nekadašnjim kancelarom Otom fon Bizmarkom. Skup kod Potsdama ipak ne treba gurnuti u neozbiljne vode jer je očigledno bilo reči o dugoročnim političkim pripremama. Medij koji je priču istražio objavio je i fotografije s lica mesta a dobio je i kopije pozivnica koje su upućene gostima te protokol govora i izjava učesnika sastanka.
Već veče posle publikacije pred hotelom u kojem je skup održan okupili su se demonstranti.
Jeste. I od tada su skupovi protesta protiv rasističkih i neonacističkih težnji u Nemačkoj rasli. U suštini, te demonstracije su se vrlo brzo pretvorile jednostavno u skupove protiv AfD-a. One su formalno najčešće u organizaciji nevladinih organizacija, recimo „Petkom za budućnosti“ i „Kampakt“, Fridays for Future i Campact, ali imaju snažnu podršku svih političkih partija osim AfD-a. Mnogi visoki političari vladajuće semafor-koalicije i opozicionih konzervativaca i levice učestvuju na okupljanjima protiv Alternative za Nemačku. I te demonstracije su zaista postale izuzetno masovne. Tokom prošlog produženog vikenda, od petka do nedelje, milion i četiristo hiljada ljudi je učestvovalo na protestima – tako barem kažu organizatori. Policija često iznosi i dva do tri puta manje brojke ali je sigurno da je nekoliko stotina hiljada ljudi demonstriralo protiv desničarskog ekstremizma i šovinizma u Nemačkoj tokom prethodna dva-tri dana. Najveći protest je, recimo, bio u Berlinu, gde se prema proceni policije okupilo oko 100.000 ljudi dok ih je u Kelnu bilo 70.000, prema proceni i policije i organizatora.
