Sjeverna Makedonija i njen albanski premijer. COSMO bosanski/hrvatski/srpski. 19.02.2024. 23:58 Min.. Verfügbar bis 18.02.2025. COSMO. Von Maja Maric.
Sjeverna Makedonija i njen albanski premijer
Stand: 19.02.2024, 17:32 Uhr
Maja Marić, Marija Divitarova, Boris Rabrenović
Sjeverna Makedonija se priprema za predsjedničke i parlamentarne izbore. Prijelazna vlada, čiji je zadatak pripremiti i održati fer i transparentne izbore, za premijera je postavila Talata Džaferija. Iako njegovo ime nije novo u makedonskoj politici, ipak se radi o presedanu, jer je Džaferi prvi etnički Albanac na toj poziciji. Što to znači za Sjevernu Makedoniju, objašnjava profesor sociologije, Đorđi Tonovski, dok Marija Divitarova donosi presjek reakcija na tu odluku.
Prvi krug predsjedničkih izbora u Sjevernoj Makedoniji održat će se 24. aprila, dok je drugi krug predsjedničkih izbora zakazan za 8. maj, kada se trebaju održati i parlamentarni izbori. Sto dana prije izbora, Sjeverna Makedonija dobila je prijelaznu vladu, koja treba pripremiti i održati izbore, a premijer je, prvi put u povijesti ove zemlje, etnički Albanac. Njegovo ime je Talat Džaferi.
Ovaj visoki dužnosnik Demokratske unije za integraciju, DUI, i dosadašnji predsjednik parlamenta Sjeverne Makedonije, postao je premijer prema ranijem dogovoru partija vladajuće koalicije Socijaldemokratskog saveza Makedonije SDSM i albanske Demokratske unije za integraciju.
U Sjevernoj Makedoniji, gdje živi oko 1.8 milijuna ljudi, Albanci čine otprilike 29.5 posto stanovnika. Nakon što je zemlja 1991. proglasila neovisnost od tadašnje Jugoslavije, albanska manjina žalila se na diskriminaciju, ograničene mogućnosti i dominaciju etničke makedonske većine. 2001. došlo je i do šestomjesečnog oružanog sukoba tako da neki smatraju, poput Alija Ahmetija, bivšeg vođe albanske gerile i sadašnjeg predsjednika DUI-ja, da se radi o povijesnom danu za Albance.
S umirovljenim profesorom sociologije Đorđijem Tonovskim razgovaram je li Sjeverna Makedonija zrela za koncept građanskog društva i je li ovaj izbor zaista neka vrsta "Obama momenta" za Sjevernu Makedoniju, kako ga je okarakterizirao novinar i politički analitičar Dželal Neziri.
Gospodine Tonovski, što mislite da možemo očekivati od mandata prvog premijera Albanca?
Pa da organizuje izbore. Tolika je njegova moć. Njegove nadležnosti su male. Ovo je tehnička vlada koja je nastala kao rezultat onoga što se dešavalo u doba zarobljene države, u vrijeme čoveka koji je pobjegao u Budimpeštu (bivši premijer Severne Makedonije Nikola Gruevski) da to bude iskreno, pošteno, da to bude demokratski i tako dalje. Da se izaberu novi organi u Republici, odnosno novi parlament i novi predsednik, i svi oni drugi organi koji dolaze iza toga. Postoje te deobe da li je ovo bilo dobro ili nije bilo dobro. Međutim, to su deobe kod ljudi koji verojatno ne slede do kraja šta se dešava na tom političkom prostoru Severne Makedonije, jer je to stvar koja je dogovorena već pre dve-tri godine, u doba kad smo bili na ivici uvođenja nekog fašističkog režima u Makedoniji. Tako da je to nešto što sad izaziva neku nedoumicu - da li ćemo i dalje to održavati kao sistem ili će to posle ove Vlade da se menja. Sve su glasniji zahtevi da je tehnička vlada više nepotrebna i da se treba vratiti normalnom izbornom sistemu.
Mislite bez ovih tehničkih vlada sto dana prije izbora kojima je zapravo zadatak brinuti se kako provesti te izbore?
Njima je prije svega zadatak da obezbede da nema sumnji da se bilo što loše dešava u toku izbora, kao što je to bio slučaj svojevremeno.
Naša suradnica Marija Divitarova donosi reakcije na ovaj politički trenutak iz Skoplja.
Marija, kako je javnost reagirala na izbor Talata Džaferija za predsjednika prijelazne vlade?
Javnost je bila spremna za premijera Albanca još od 2020. godine, kada su to dogovorili tadašnji premijer i lider Socijademoratskog saveza (SDSM) Zoran Zaev i predsednik Demokratske unije za integraciju (DUI) Ali Ahmeti, posle parlamantarnih izbora kao deo sporazuma o formiranju koalicione vlade.
Pred te izbore DUI je nastupila sa sloganom „Zašto da ne?“, odnosno na albanskom „Pse jo?“, šaljući poruku da premijersko mesto nije ekskluzivitet Makedonaca, kao nabrojnije etničke zajednice u Severnoj Makedoniji.
Tada je za vreme predizborne kampanje ta albanska partija osvetlila skopsku tvrđavu „Kale“ sa tim pitanjem i objasnila da će dati idućeg premijera Severne Makedonije.
Da će Talat Džaferi biti premijer prelazne vlade 100 dana pre izbora DUI je saopštila još početkom decembra prošle godine, tako da nije bilo iznenađenja oko toga, ali je imalo snažnih reakcija najveće makedonske opozicione partije VMRO DPMNE. Ta partija smatra da nije po zakonu da premijera tehničke vlade predlaže manji vladin partner i u ovom slučaju je to DUI, koji u Sobranju ima manje poslanika od SDSM.
A, kako su izbor prvog premijera Albanca doživeli etnički Albanci u Makedoniji?
Najviše trijumfalizma pokazala je upravo partija Talata Džaferija, DUI, koja je, odmah nakon što je Sobranje izabralo vladu, to proslavila pesmom u skupštinskim kancelarijama.
Pojavili su se i video snimci Džaferija u društvu njegovog partijskog lidera Alija Ahmetija, obojica sa crvenim kravatama na kojima u unutrašnjem delu piše „prvi premijer Albanac“. I ono što su makedonski mediji zabeležili kao kuriozitet je to što je Ahmetijeva kravata bila od poznatog srpskog brenda „Maruška“.
Na sednici Sobranja, kada je birana prelazna vlada, bila su i četvoriica poznatih novinara iz Albanije i Kosova, koji su ekstenzivno i sa neskrivenim zadovoljstvom izveštavali o prvom premijeru Albancu u Makedoniji, a sedeli su u diplomatskom delu galerije.
Pojavila se i informacija da su prevoženi službenim vozilima, na šta je reagovalo i Udruženje novinara Makedonije. To udruženje je napisalo da ovakav tretman u najmanju ruku omalovažava ostale novinare i stvara percepciju da se utiče na strane novinare da izveštavaju u korist pojedinih aktera iz političkih partija u Skupštini. Na to su skupštinske službe odgovorile da se ne radi o privilegovanom ili neprincipijelnom tretmanu. Iz Sobranja su rekli da je interesovanje za praćenje plenarne sednice bilo značajno veće nego što je uobičajeno, zbog čega su stavili na raspolaganje ceo kapacitet galerije.
Talat Džaferi sa članovima vlade
Nakon izbora za premijera Džaferi je sa bakljama i euforijom dočekan i u njegovom rodnom selu u blizini Gostivara. Neki analitičari su napisali da hvalenje etničkom pripadnošću premijera u građanskom društvu nje evropski manir, u vreme kada sve partije kažu da su za poštovanje evropskih vrednosti, uključujući i DUI.
Rekla si da su novinari s Kosova i iz Albanije pratili izbor Džaferija u Skoplju. Kako je vijest o prvom premijeru Albancu u Sjevernoj Makedoniji odjeknula u Regiji?
Albanski premijer Edi Rama je bio među prvima koji mu je čestitao izbor. Nazvao je izbor istorijskim dostignućem, ali zasluge za to je pripisao lideru DUI Aliju Ahmetiju. Čestitala je i kosovska predsednica Vjosa Osmani, koja je rekla da je ovo važna prekretnica za albansku zajednicu u Makedoniji, dok je kosovski premijer Albin Kurti izrazio nadu da će prijateljstvo i koordinacija i zajednički projekti biti pečat dve vlade za vreme mandata Džaferija.
Ali, toliko raspoložena nije bila opozicija Albanaca u Makedoniji, koja se ujedinila u zajednički opozicioni blok nazvan Evropski savez za promene. Oni smatraju da ništa nema istorijsko u tom činu. Ponašanje DUI su nazvali „samohvalenje“ i rekli da će ovo označiti početak pada vladavine laži i zloupotreba tog njihovog poltičkog protivnika.
Za prelaznu vladu nije glasala opozicijska VMRO DPMNE sa objašnjenjem da ne podržavaju Talata Džaferija. Koji su njihovi argumenti?
Još kad je predložena prelazna vlada VMRO DPMNE je rekla da neće glasati zato što smatra da premijersko mesto ne može da dobije partija koja ima manji broj poslanika u vladajućoj koaliciji i partija koja se povezuje sa velikim brojem skandala visoke korupcije. Ceo ovaj prethodni period opziciija je optuživala DUI za korupciju, nepotizam i nekažnjivost, zato što je ta partija više od 20 godina na vlasti, a ni jedan njen funcioner nije odgovarao na sudu za eventualne zloupotrebe.
Istovremeno, VMRO DPMNE, prema Zakonu o vladi, u prelaznoj vladi ima dva ministra i tri zamenika ministara koji treba da budu garancija da će izbori biti fer i da državni resursi neće biti zloupotrebljavani u vreme izbora.
Marija, a ko je Talat Džaferi? On nije nepoznat u politici?
Tako je. Talat Džaferi je veteran u makedonskoj politici. On je bivši oficir JNA, a kasnije i makedonske armije. Bio je aktivni učesnik u konfliktu u Makedoniji 2001. godine kao član takozvane Oslobodilačke narodne armije iz koje je kasnije nastala poltička partija DUI.
Talat Džaferi i Ursula fon der Lajen
Od 2002. Džaferi obavljao visoke političke funkcije. Dugi niz godina je bio poslanik u Sobranju, a kasnije zamenik ministra odbrane i u jednom periodu i ministar odbrane u vladi nekadašnjeg premijera Nikole Gruevskog. Poslednjih sedam godina je bio predsednik Sobranja. Reč je o iskusnom političaru, ali deo javnosti ne zaboravlja njegove nacionalističke ispade, kao na primer kada je predstavljajući državu sa pozicije predsednika Sobranja u Briselu govorio na albanskom jeizku, iako je prema Ustavu u medjunarodnoj komunikaciji službeni jezik, makedonski.
Džaferi će u aprilu napuniti 62 godine, a kao prioriteti njegove vlade će osim organizovanja izbora biti unapređenje strateškog partnerstva sa Evropskom unijom, NATO i SAD što je, kako je najavio, poruka da nema alternative zapadnoj orijentaciji zemlje.
